Oko za oko

„Jam jest król, który zmusił do posłuszeństwa cztery strony świata, ulubieniec bogini Isztar. Gdy bóg Marduk polecił mi, abym dobrze ludźmi rządził, abym dał krajowi dobre kierownictwo, włożyłem prawo i sprawiedliwość do ust kraju, zapewniłem ludziom pomyślność. (…)”

W 1901 roku francuscy archeolodzy odnaleźli na terenie dzisiejszego Iranu stelę (kolumnę z bazaltu) na której pismem klinowym  wyryto 282 paragrafy, podzielone na rozdziały. Był to usystematyzowany zbiór praw, dotyczący wielu dziedzin- głównie majątku i spraw rodzinnych.  Wymienione tam były przestępstwa i kary, jakie za nie należało wymierzać.

System kar opierał się na zasadzie talionu (kara taka, jak skutek przestępstwa) oraz na prawie mutylacji- okaleczenia. Wiele przestępstw zagrożonych było karą śmierci, tylko nieliczne były bezkrwawe i ograniczały się do grzywny w srebrze.

Twórcą kodeksu praw był Hammurabi (Hammurapi), szósty król z I dynastii z Babilonu, syn babilońskiego króla Sin- muballita, pochodzący z semickiego plemienia Amorytów, którego członkowie osiedlili się w Mezopotamii.

Hammurabi był twórcą potęgi Babilonii w XVIII w. p.n.e. Odziedziczone po ojcu królestwo po wielu latach wojen powiększył do terenów dzisiejszego Iraku, dolinę Eufratu po ujście Chaburu oraz dolinę Tygrysu i Niniwę. Król zdawał sobie sprawę, że podstawą istnienia tak rozległego obszaru jest jednolite prawo. Od początku panowania zajął się porządkowaniem spraw administracyjnych. Z początku jego panowania pochodzi edykt królewski na mocy którego zniesiono długi. Wzmocniło to pozycję władcy a jednocześnie zahamowało proces ubożenia obywateli. Inne edykty wydane przez Hammurabiego zawierały  wskazówki odnoszące się do różnych spraw m.in.: postępowania sądowego, niedotrzymania umowy, konserwacji kanałów.

Zbiór praw zwany Kodeksem Hammurabiego wprowadził pod koniec okresu panowania. Kodeks ujednolicił i uporządkował normy z wielu dziedzin, narzucając wspólny system prawny podporządkowanym miastom- państwom.

Społeczeństwo babilońskie z czasów Hammurabiego było rozbite na klasy:  ludzi wolnych o różnym stanie majątkowym( awilum),  ludzi zależnych (muszkenum) i  niewolników (wardum). Mieszkańcy państwa Hammurabiego nie byli równi wobec prawa. O wielkości kary decydował status: wolny czy niewolnik, posiadany majątek lub funkcja pełniona np. na dworze królewskim. Ważny był fakt, kto był oskarżycielem a także kto dokonał przestępstwa.

Przykłady praw:

• 1: Jeśli ktoś kogoś oskarżył (…) o zabójstwo, zaś tego mu nie udowodnił, ten, kto go oskarżył, poniesie karę śmierci(…)
• 2: Jeśli sędzia (…)wydał orzeczenie, sporządził tabliczkę opatrzoną pieczęciami, zaś później zmienił wyrok, temu sędziemu zostanie dowiedziona zmiana wyroku(…) a wartość roszczenia, które jest przedmiotem tego sporu, uiści dwunastokrotnie i na zgromadzeniu (sędziów) pozbawi się sędziowskiego krzesła(…) i nie będzie zasiadał z sędziami podczas sądzenia(…)
• 8: Jeśli ktoś ukradł albo bydlę, albo owcę, albo osła, albo wieprza, albo łódź czy jest to mienie boże, czy jest to mienie pałacu, zapłaci trzydziestokrotną wartość rzeczy; jeśli jest to mienie poddanego, da jako odszkodowanie dziesięciokrotną wartość tego, jeśli złodziej nie ma co dać poniesie karę śmierci (…)
• 15: Jeśli ktoś pozwolił wyjść z miejskiej bramy albo niewolnikowi pałacu, albo niewolnicy pałacu, albo niewolnikowi poddanego, albo niewolnicy poddanego, poniesie karę śmierci (…)
• 22: Jeśli obywatel rabunku dokonał i został złapany, człowiek ten zostanie zabity.
• 88: Jeśli kupiec dał (…)srebro na procent, weźmie za jeden szekel srebra jako procent jedną szóstą szekla (…)
• 102: Jeśli kupiec dał agentowi handlowemu pieniądze jako pożyczkę bezprocentową, a on tam, gdzie poszedł, poniósł stratę, zwróci kupcowi kapitał.
• 103: Jeśli podczas jego podróży nieprzyjaciel zabierze mu wszystko, co niósł, przed bogiem przysięgnie i będzie uwolniony.
• 195: Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.
• 196: Jeśli pełnoprawny obywatel wybił oko członkowi klasy pełnoprawnych obywateli, oko wyrwą mu.
• 197: Jeśli złamał kość pełnoprawnego obywatela, złamią mu kość.
• 198: Jeśli wyrwał oko poddanego albo złamał kość poddanego, zapłaci jedną minę srebra.
• 199: Jeśli wyrwał oko niewolnika innej osoby albo złamał kość niewolnikowi innej osoby, zapłaci połowę ceny jego kupna.
• 200: Jeśli pełnoprawny obywatel wybił ząb pełnoprawnego obywatela równego sobie, wybiją mu ząb.
• 205: Jeśli niewolnik obywatela w policzek obywatela uderzył, ucho mu utną.
• 221: Jeśli lekarz kość obywatela złamaną wyleczył lub mięsień bolący uzdrowił, ranny lekarzowi 5 szekli srebra da.
• 218 Jeśli lekarz obywatelowi operację ciężką nożem z brązu wykonał i spowodował śmierć obywatela lub łuk brwiowy obywatela nożem z brązu otworzył i oka obywatela pozbawił, rękę utną mu.
• 229 Jeśli budowniczy wybudował komuś dom, a dzieła swego nie wykonał trwale i dom, który wybudował, zawali się i zabije właściciela, budowniczy ten poniesie karę śmierci (…)

Po śmierci Hammurabiego nastąpił szybki upadek imperium. Spowodowały go bunty przeciwko scentralizowanej władzy a także Hetyci, którzy w XVI w. p.n.e. zdobyli i złupili Babilon, obalając I dynastię.

Kodeks Hammurabiego zaś stał się wzorem późniejszego prawodawstwa starożytnego. Wiele elementów znalazło także swoje zastosowanie w Kodeksie Justyniana z VI w.

Źródła:

Historia powszechna. Starożytność.

Marc van de Mieroop, Hammurabi. Król Babilonu.

Z archiwum Klio, Teksty źródłowe t.1.

https://historiaeweb.com/2015/09/04/el-codigo-de-hammurabi/