„Zapach miasta po burzy”

Jeśli można powiedzieć, że istnieje lektura, w której tło dokładnie mogę się wpisać, jest nią „Zapach miasta po burzy” Olgierda Świerzewskiego. Wielki, niezwyciężony ZSRR, jego potęga i wszechobecność towarzyszyły mojemu dzieciństwu. Puszkin, Lermontow, Majakowski – to poeci, których znaliśmy, zaczytywaliśmy się w egzystencjalno- historycznych powieściach Szołochowa, L.Tołstoja, A. Tołstoja i Dostojewskiego.

Wycinek z „Gazety Współczesnej” 8 II 1988 r. Kolekcja własna.

W gazetach tamtego okresu, podobnie jak w ZSRR pojawiały się zagadki szachowe, które chyba każdy usiłował rozwiązywać, z różnym skutkiem. Zafascynowani grą Karpowa i Kasparowa- mistrzów szachowych wszechczasów pewnie zazdrościliśmy im umiejętności królewskiej gry, koncentracji, umiejętności wybiegania myślą naprzód. Słuchaliśmy piosenek Włodzimierza Wysockiego, śpiewaliśmy ballady Bułata Okudżawy.
Klimat tamtych czasów w Rosji odnaleźć można w książce O. Świerzewskiego. Klimat, którego echo pojawiało się w Polsce niejednokrotnie.

Autor ukazuje losy dwóch mistrzów szachowych na tle historii ZSRR, pieriestrojkę, zaś następnie nową Rosję, już po przełomie. Autentyczne i stworzone przez autora postacie biorą udział w grze, jaką narzucił im reżim, przeżywając tragedie, chwile radosne, szczęście lub dramaty. Mamy więc pułkownika Grotowa i szturm na pałac w Tadż-beku w Afganistanie, śmierć Włodzimierza Wysockiego w opowieści Abdułowa, Olega i Leonida Iwanowicza i tragedię na Stadionie Lenina podczas meczu Spartaka z zespołem holenderskim, Lwa Mojsiejewicza w Czarnobylu i in.

Losy bohaterów splątane są z dziejącymi się w ZSRR i na świecie wydarzeniami, nie zawsze cało wychodząc z opresji. Nie omija to głównych postaci, którzy także dostosowują się, bądź nie do wyznaczonych im ram działania. Wspaniale opisane są turnieje szachowe i otoczka, która im towarzyszy. Są to swego rodzaju uczty duchowe, z obrzędami przygotowań, dokonywanymi z pasją, jakby od tego zależeć miało życie bohaterów.

Autor opisał turnieje szachowe z najwyższą maestrią, doskonale odmalowując napięcie towarzyszące ruchom na szachownicy. Sami mistrzowie to postacie z krwi i kości, pełni sprzeczności; pierwszy – mistrz szachowy i doskonały pianista, drugi- mistrz szachowy i bokser. Obydwaj są genialni i obydwaj tak różni, że oprócz gry, fascynacji i miłości do szachów nie mają ze sobą wiele wspólnego. Obydwaj kochają tę samą kobietę.

A rola kobiet w powieści jest ogromna. Autor wspaniale podkreślił rolę matki. Matka Antonowa to niezwykła, charyzmatyczna postać. Sama twierdzi, że już fakt bycia kobietą w Rosji narzuca rolę osoby niezłomnej, mocnej i bezkompromisowej.
Ważny aspekt powieści pełni rola kobiety jako kochanki i żony. Kobiety w powieści są pełne mocy i siły oddziaływania na mężczyzn. Kochane i kochając, zdolne są do największych ofiar, ale też – ucieczki, jeśli czują się niedocenione i drugoplanowe w pasjach kochanka . Miłość w powieści przedstawiona jest jako uczucie monumentalne, świętość. Daje tak wiele szczęścia, że przytłacza, obezwładnia i ubezwłasnowolnia.

W pewnym etapie powieści odbywamy podróż po Związku Radzieckim. Wysublimowane opisy miejsc, które wraz z bohaterami zwiedzamy, kultura i tradycja rosyjskich republik to doskonały portret tego ogromnego, wielokulturowego obszaru. Z doskonałym wyczuciem, pięknym językiem- w którym odnajduję tradycję opowieści rosyjskich pisarzy- autor przybliża czytelnikowi wizję monumentalnej Rosji. Ciekawe jest też to, że poznajemy ją oczyma młodych ludzi, mimo, że rozkochanych w zachodnich ciekawostkach, jednak doceniających urok swojej ojczyzny.

W lekturze doskonale przedstawiony jest kontrast między Rosją a zachodem. Czuje się, że bohaterowie odnajdują siebie w podróżach poza Związek Radziecki. Niektórzy zostają, inni wracają do Rosji, głównie z powodów emocjonalnych- miłość do rodzinnego kraju wynika tu z czegoś więcej, niż powinność.
Powieść czyta się lekko, z ogromnym zaciekawieniem. Historia, wartka akcja, piękny język, prawdziwe pasje, egzystencjalne wahania bohaterów, wspaniała fabuła pojedynku mistrzów- wszystko razem sprawia, że lektura pozostawia niezapomniane wrażenie.