Zmiany sieci szkolnictwa podstawowego w gminie Filipów w latach 1986 – 1996

admin, 11th luty 2021

Szkoła Podstawowa w Filipowie jest jedyną szkołą w gminie. Obwód szkolny obejmuje 26 miejscowości, z których młodzież dochodzi lub jest dowożona na zajęcia. Likwidacja pozostałych szkół, rozciągnięta w czasie, najczęściej uwarunkowana była demograficznie. Spadek wskaźnika urodzin oraz procesy migracyjne stały się przyczyną małej ilości dzieci w szkołach. Ważne były także czynniki natury ekonomiczno- finansowej, czyli nakład finansowy na kształcenie każdego ucznia oraz opłacanie kadry i personelu szkół. O zmianach sieci szkolnictwa podstawowego w gminie w latach 1986- 1996 opowiedziała Pani Danuta Grochowska.

Szkoły duże, czy małe?

Problemy szkół wiejskich- to nie tylko organizacja zajęć dydaktyczno- wychowawczych, lecz także szereg uwarunkowań zorganizowanych z dojazdem do placówek, wyposażeniem szkół, powiązaniem z ośrodkami kultury, uczestnictwem w kulturalnych imprezach… i in.

Ważną sprawą są uwarunkowania sieci osadniczej, sieci szkolnej oraz obwód szkolny. Funkcjonowanie szkolnictwa na wsi i jego zmiany stanowiły ważny, choć trudny obiekt badań pedagogicznych i socjologicznych już w okresie międzywojennym.

W tym czasie pojawiło się wiele prac, które dotyczyły szkoły jako instytucji i całego systemu szkolnictwa. Dotyczyły one całokształtu procesu nauczania w odrodzonej Polsce- należy pamiętać, że dopiero rodził się system nauczania, więc zarówno miejskie, jak i wiejskie szkoły stanowiły szczególny przedmiot zainteresowań władz państwowych.

W latach 60-tych i 70-tych XX wieku istniały dwa przeciwstawne stanowiska, dotyczące spraw sieci szkolnej. Marian Falski, pedagog i teoretyk reprezentował środowisko naukowców optujących za tworzeniem dużych szkół, zaś Władysław Ozga był zwolennikiem małych szkół, tworzonych zgodnie z zasadą „szkoła bliżej dziecka”.

Zbiorcze szkoły gminne

Pierwsze szkoły gminne powstały we wrześniu 1972 roku. Było ich 12, zaś w 1973 było już 711 szkół. W następnym-1974r. powstały 503 szkoły. W roku szkolnym 1979/80 było 1757 szkół. Na wielkość zbiorczej szkoły gminnej składała się jej siedziba oraz punkty filialne (bez szkół podporządkowanych).

W roku szkolnym 1979/80 do szkół podstawowych dowożono prawie 380 tys. uczniów, z tego 84% do zbiorczych szkół gminnych; w skali całego kraju liczba dowożonych (w systemie zorganizowanym) przewyższała liczbę uczniów dojeżdżających. Opinie o dowożeniu dzieci były podzielone. Brak było taboru, niedostateczny stan sieci dróg powodował problemy w komunikacji, nie do końca odpowiednio przygotowana była baza lokalowa.

Tworzenie szkół zbiorczych przebiegało w pośpiechu, bez odpowiednich nakładów finansowych, pomocy naukowych, wyposażenia.

Kolejne lata przyniosły likwidację małych szkół wiejskich. Wraz ze znikaniem placówek na wsiach, ich mieszkańcy tracili jedyny ośrodek kulturalny miejscowości. Część sieci szkolnictwa podstawowego uległa reorganizacji we wrześniu 1992 r. Zniknęło pojęcie „punkt filialny”, a weszło „szkoła filialna”.

Likwidacja szkół

W opisywanym dziesięcioleciu- tj. w latach 1986- 1996 na terenie gminy Filipów znajdowały się 3 ośmioklasowe szkoły podstawowe tj. w Filipowie, Motulach Nowych i w Czarnem. Szkole Podstawowej w Filipowie podlegały dwie szkoły filialne: w Pieckach i Garbasie. Wszystkie szkoły z dniem 1 stycznia 1996 roku zostały przejęte przez Samorząd Gminy Filipów. Kompetencje związane z prawidłowym funkcjonowaniem tych szkół weszły w zakres zadań samorządu gminnego.

W latach 90- tych na terenie gminy Filipów zlikwidowano 5 szkół podstawowych. Były to szkoły w: Dębszczyźnie, Zuśnie, Mieruniszkach, Olszance, Supieniach. Powodem likwidacji był brak funduszy na dalszą działalność tych szkół oraz mała liczba dzieci.

Spadek liczby urodzeń dzieci od roku 1986 zaobserwowano na terenie całego województwa (wówczas suwalskiego).

1986r.- 9522 urodzeń

1987r.- 9136 urodzeń

1988r.- 9181 urodzeń

1989r.- 8620

1990r- 8432

1993r.- 7533

1994r.- 7247

1995r.- 6435

W województwie suwalskim więcej dzieci rodziło się w miastach niż na wsiach, ponieważ w miastach zamieszkiwała większość ludności.

W tym czasie spadek urodzeń zanotowano także w Filipowie- np. w 1990 roku urodziło się 90 dzieci, a już w 1995 urodzeń było tylko 52. Taka sytuacja demograficzna była zdominowana falowaniami demograficznymi, malejącą liczbą kobiet w wieku 15-19 lat oraz zmniejszającą się liczbą małżeństw, a wzrastającą rozwodów.

Na terenie gminy średnio na jedną wieś przypadało 162 mieszkańców, zaś na 1 km²powierzchni zamieszkiwało około 30 ludzi- około 4 stanowili uczniowie. Najwięcej ludności zamieszkiwało tam, gdzie znajdowała się szkoła i tam też było najwięcej dzieci. W 1996 roku w Filipowie było 38 dzieci w wieku 7 lat, w Zuśnie- 4, w Pieckach-2, w Dębszczyźnie-2, w Jemielistem -2 . W pozostałych miejscowościach liczba dzieci, które mogłyby być potencjalnymi uczniami klas I wahała się w granicach od 0 do 5. Z roku na rok liczba dzieci systematycznie malała.

Autorka opracowania stwierdza, iż było to m.in. skutkiem starzenia się ludności, migracji ludzi młodych do miast lub migracji z małych wsi do bardziej rozwiniętych gospodarczo. Na terenie gminy liczba dzieci w szkołach wahała się od 120 uczniów w roku 1995 do 66 w roku 1990. Od roku 1993 liczba szkół w gminie jak i województwie systematycznie malała. Malejąca liczba szkół to przede wszystkim malejąca liczba dzieci należąca do obwodu szkolnego.

Liczba uczniów w poszczególnych miejscowościach w latach 1986 do 1996:

	Nazwa miejscowości	Liczba uczniów
	rok	1986	1987	1988	1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996
1	Motule	89	84	81	78	65	65	58	45	38	70	58
2	Czarne	51	51	40	42	42	38	35	40	42	43	42
3	Filipów	454	437	432	435	432	495	526	531	541	589	579
4	Zusno	15	18	19	20	11	11	15	15	–	–	–
5	Piecki	55	52	47	50	50	14	12	13	28	8	8
6	Garbas	14	12	12	26	26	18	15	15	13	14	13
7	Dębszczyzna	19	22	26	24	24	19	13	–	–	–	–
8	Mieruniszki	8	11	8	17	11	–	–	–	–	–	–
9	Supienie	13	13	6	6	6	–	–	–	–	–	–

Na terenie gminy Filipów najwięcej uczniów było w szkole w Filipowie, Motulach i Czarnem. W pozostałych, aż do likwidacji liczba uczniów zmniejszała się. W 1996 roku na terenie gminy istniało już tylko 5 szkół. Szkołami podstawowymi były placówki w Filipowie, Czarnem i Nowych Motulach, zaś w Pieckach i Garbasie mieściły się Szkoły Filialne Szkoły Podstawowej w Filipowie.

Uwarunkowania szkół

Najstarszym budynkiem szkolnym była szkoła w Mieruniszkach, ponieważ została zbudowana przez Niemców przed II wojną światową. Starym budynkiem jest też część szkoły w Motulach Nowych (1945r.) i szkoła w Dębszczyźnie z 1947 roku. Najnowszą i najnowocześniejszą była szkoła w Filipowie.

Największą powierzchnię zajmowały szkoła w Filipowie i Czarnem- 15 tys. m², następnie szkoła w Motulach- 10 tys. m², Piecki – 5 tys. m²zaś szkoła w Garbasie nie zajmowała żadnego terenu, ponieważ budynek był dzierżawiony i nie był własnością oświaty.

Zmiany w organizacji sieci szkół wprowadzone zostały na podstawie Zarządzenia nr 13 Ministerstwa Edukacji Narodowej z dn. 28 maja 1992 oku w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach ogólnokształcących i zawodowych, zawierających 10 załączników, w których określona została między innymi minimalna liczba uczniów niezbędna do funkcjonowania szkół i szkół filialnych w o odpowiednim stopniu organizacyjnym.

Zmiany te dotyczyły niewielkiej już ilości placówek w gminie Filipów. Podobnie jak w latach ubiegłych zmiany konsultowane były z gminami. Ze względu na niewielką liczbę dzieci w klasach I- VIII i wysoki koszt utrzymania, pomimo dobrych warunków lokalowych zlikwidowano Szkołę Filialną w Dębszczyźnie podporządkowaną Szkole Podstawowej w Filipowie. Z dniem 1 września 1993 roku zlikwidowano Szkołę Podstawową w Pieckach. Stała się Szkołą Filialną Szkoły Podstawowej w Filipowie.

Obwody szkolne

Uczniowie każdej ze szkół wchodzili w skład obwodów szkolnych. Były- i są dotychczas- ściśle powiązane z siecią szkolną. Do roku 1992 było ich 9, wraz z likwidacją szkół zostały również zlikwidowane, bądź zmienione obwody szkolne. Obwód- to liczba miejscowości, z których uczniowie uczęszczają do danej szkoły.

Największym obwodem w 1996 roku był obwód Filipów. Swoim zasięgiem obejmował 18 miejscowości. Drugim był obwód szkolny Szkoły Podstawowej w Motulach Nowych- 5 miejscowości, pozostałe liczyły od 1 do 3 miejscowości. W najmniejszych obwodach znajdowały się szkoły z oddziałami nauczania początkowego tj. klas I- III.

W gminie Filipów nie było uczniów, którzy uczęszczaliby do szkół spoza obwodu szkolnego. Do obwodu szkoły w Filipowie należały wsie: Filipów, Filipów II, Filipów III, Filipów IV, Garbas, Czostków, Wólka, Jemieliste, Olszanka, Zusno, Dębszczyzna, Rospuda, Mieruniszki, Garbas, Motule Stare, Supienie, Szafranki.

Do obwodu Motule Nowe należały: Motule Nowe, Motule Stare, Przystajne, Zusenko, Tabałówka, Kolonia Przerośl.

Do obwodu szkoły Czarne wchodziły: Rakówek, Cisówek, Czarne.

Im większy był obwód szkolny, tym dłuższa droga dziecka do szkoły. Do roku 1992 bilety uczniów korzystających z dojazdów do szkoły autobusem PKS były pokrywane w 100% przez rodziców, zaś od 1993 do 1996 część kosztu biletów była pokrywana przez Urząd Gminy w Filipowie.

Urząd Gminy zapewniał także uczniom dojazd do szkoły, zgodnie z ustawą, która nakazywała: „zapewnienie dzieciom uczęszczającym do szkoły do publicznych szkół podstawowych (niekoniecznie gminnych) bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu, jeżeli droga uczniów do szkoły przekracza limity ustawowe, a nie mają one możliwości korzystania z komunikacji publicznej”.

Na podstawie danych z księgi uczniów do szkół dowożono: w 1986- 211 uczniów, 1987-201, 1988-202, 1989- 202, 1990- 208, 1991- 214, 1992- 212, 1993- 227, 1994- 229, 1995- 239, 1996- 242.

Dzieci dowożono autobusem szkolnym. Miały określone godziny przyjazdu i odjazdu. Po przyjeździe do szkoły i oczekiwaniu na powrót otoczone były opieką szkolną w świetlicy szkolnej. Dla części uczniów Urząd Gminy w Filipowie zapewniał obiady w stołówce szkolnej.

Kadra nauczycielska

W latach 1986-1988 najwięcej nauczycieli w gminie posiadało wykształcenie średnie. Byli to nauczyciele z 20- letnim stażem pracy lub nauczyciele rozpoczynający pracę po raz pierwszy. Duży procent, bo aż 27 stanowili nauczyciele z ukończonym SN (Studium Nauczycielskie). W porównaniu z rokiem 1986 w 1996 liczby te zmniejszyły się. Część nauczycieli rozpoczęła studia wyższe- wzrasta więc liczba nauczycieli z wykształceniem wyższym zawodowym i wyższym magisterskim. W 1996 roku wykształcenie wyższe magisterskie posiada około 48 % nauczycieli.

Najwięcej nauczycieli dokształcało się w latach 1992-1994. Liczba dokształcających się nauczycieli w latach 1986- 1996 zmniejsza się. Wkrótce cała kadra posiadać będzie wykształcenie wyższe.

Staż pracy nauczycieli w opisywanym okresie był bardzo zróżnicowany. W roku 1986 najwięcej pracowników posiadało staż 4-6 lat, zaś w roku 1996 dominujący był staż 7- letni. Na terenie gminy zatrudniona kadra była dość młoda. Były to przeważnie młode kobiety, posiadające wykształcenie wyższe specjalistyczne, dobrze znające swój zawód.