Historykon

Dariusz I Wielki

admin,

Z woli Ahura Mazdy

Jam jest Dariusz. Moim ojcem był Hystaspes. Ojcem Hystaspesa był Arsames. Ojcem Arsamesa był Ariaramnes. Ojcem Ariamnesa był Tejspes. Ojcem Tejspesa był Achemenes. Dlatego to my wszyscy nosimy miano Achemenidów. Nasz ród od dawna był znamienity, od dawna był królewski…
Królestwo, które mag Gaumata odebrał Kambyzesowi od dawna należało do naszego rodu. Lecz mag zagarnął Persję, Medię, inne krainy, uczynił je swoją własnością, panował.
Nie było ani jednego męża, ani Persa, ani Meda, ani nikogo z naszego rodu, kto mógłby odebrać królestwo magowi Gaumacie. Lud bardzo się go obawiał…Prosiłem boga Ahura Mazdę o pomoc i on mi jej udzielił. W 10 dniu miesiąca Bagajadi wraz z kilkoma towarzyszami zabiłem maga Gaumatę i tych, co byli wokół niego. W twierdzy Sikajawati, w okręgu Nisaja, w Medii, tam go zabiłem. Odebrałem mu królestwo. Dzięki łasce Ahura Mazdy zostałem królem. Władztwo, które wydarto naszemu narodowi, ja postawiłem z powrotem na miejscu należnym. Odnowiłem jego podstawy. Odbudowałem świątynie, które mag Gaumata zniszczył. Oddałem ludowi pastwiska i trzody, niewolników i domy, które mag Gaumata zagarnął. Utwierdziłem lud w jego zasadach, w Persji, Medii i w innych krainach. Przywróciłem, co zostało zabrane. Dokonałem tego dzięki łasce Ahura Mazdy.

Według Herodota istnieje legenda o wstąpieniu Dariusza na tron:

” Książęta perscy mieli się o to długo spierać, komu koronę, po usunięciu uzurpatora, oddać należało. Gdy nie mogli zgodzić się na jedno, postanowili, aby los sprawę rozstrzygnął. Mieli następnego dnia przed wschodem słońca zjechać się konno na odległym przedmieściu miasta i tego spomiędzy siebie obwołać królem, którego koń pierwszy zarży. Masztalerz Dariusza sprowadził klacz na to miejsce, gdzie książęta zjechać się mieli, wskutek czego ogier Dariusza zarżał i obecni w tej chwili królem go uznali. Dodają historycy greccy, że nawet Jowisz brał udział w tej elekcji, bo w tej chwili, odezwały się grzmoty i ukazały błyskawice”.

Monarcha państwa żywiołów

Wybrany po śmierci uzurpatora król Dariusz I (Darajawausz) był potomkiem bocznej gałęzi Achemenidów, jak to sam podaje w trójjęzycznym napisie z Behistun (cyt. za: A. Krawczuk, Maraton, Warszawa 1989.) W chwili przejmowania władzy miał lat trzydzieści sześć. Pisze o nim prof. Pieniążek:” Był to monarcha sprężysty, stanowczy, rozważny a właśnie takiego potrzebowało państwo perskie złożone z rozlicznych żywiołów, spojonych przemocą, złączonych siłą oręża.”
W ciągu kilku lat Dariusz opanował sytuację w zdecentralizowanym państwie, w którym z powodu braku właściwej administracji i poczucia więzi wewnątrzpaństwowej, ciągle wybuchały powstania. Dzięki właściwej polityce, królowi udało się przywrócić spokój w państwie oraz zapewnić panowanie Persów na wschodzie prawie na dwieście lat.
Zarówno opanowanie powstań wewnątrz kraju, jak i podbój kolejnych państw wymagało sprawnie działającej armii.

Armia

Doskonałe wyszkolenie żołnierze perscy zawdzięczali treningowi prowadzonemu już od młodego wieku. Nastolatkowie musieli uczęszczać do szkół, gdzie uczeni byli posługiwania się łukiem, rzutu oszczepem, marszu, walki dzidą, pływania, opieki nad końmi, umiejętności przygotowania posiłku, naprawy broni.
Wojsko składało się z jazdy, piechoty i łuczników. Perska jazda była najliczniejsza ze wszystkich w owym czasie. Jeźdźca uzbrojono w dwie lekkie dzidy i krótki miecz. Żołnierze jazdy byli też świetnymi łucznikami. Ubrani byli w przylegające do ciała tuniki i spodnie. Posiadali też zbroję. Wiele oddziałów miało zbroje łuskowe z brązu, zakładane pod tunikę. Piechota uzbrojona była w drewniane dzidy o metalowym grocie i spodzie, krótki miecz i łuk. Do najlepszych oddziałów piechoty należeli łucznicy i włócznicy, walczący ponad dwumetrowymi dzidami z żelaznym grotem. Oddziały piechoty składały się ponadto z oddziałów walczących toporami lub mieczami . Dość powszechnie wykorzystywano też rydwany z ostrzami umocowanymi na osiach kół.
Najważniejszą rolę w perskim wojsku pełnili łucznicy. Walczyli oni za pomocą około metrowego, drewnianego łuku. Strzały wykonane były z trzciny i posiadały brązowe lub metalowe groty. Skuteczny zasięg łuku wynosił około 150 metrów. Słabością tego typu broni była lekkość strzał, które nie były w stanie przebić pancerzy ciężkozbrojnych hoplitów. Ochronę stanowiła duża, prostokątna tarcza, którą łucznik osadzał pionowo w ziemi.

Nieśmiertelni

Najbardziej znanym oddziałem armii perskiej byli Nieśmiertelni. Był to elitarny oddział , rekrutujący się wyłącznie z najdzielniejszych synów arystokracji perskiej, medyjskiej i elamickiej. Tysiąc żołnierzy stanowiło straż przyboczną władcy. Mieli oni włócznie o długości 2,5 metra ze spodami ze złotych jabłek. Kolejnych 9 tysięcy tego elitarnego korpusu tworzyli włócznicy, mający włócznie z końcówkami srebrnych owoców granatu. Dodatkowym uzbrojeniem gwardzistów był łuk składany, noszony na ramieniu oraz tarcza. Nazwano ich nieśmiertelnymi, ponieważ, gdy na skutek ran lub chorób ginął jakiś gwardzista, natychmiast kolejny zastępował go w szeregu (miało to mieć efekt psychologiczny – wydawało się, że żaden wojownik nie zginął).

Organizacja państwa

Dariusz dysponował też odpowiednią flotą. Bez trudu opanował wybrzeża Morza Czarnego wraz z greckimi koloniami, które dla państw greckich były ważnymi rynkami zbytu i źródłami surowców. W ten sposób Dariusz zastosował wobec Grecji blokadę gospodarczą. Zbudował też most pontonowy, przeprawiając się do Europy przez Bosfor.
Główną zasługą Dariusza było zorganizowanie olbrzymiego państwa, które po podbojach jeszcze się powiększyło. Król zbudował system, którego celem było oddanie zasobów olbrzymiego państwa na użytek dynastii uprzywilejowanej grupy możnych, stanowiących niewielką część całej ludności. Dariusz pozyskiwał warstwy posiadające przez łagodne traktowanie, dopuszczając je do uczestnictwa w eksploatacji podbitej ludności. Tym sposobem zyskał sojuszników w podbitych krajach. Stosował tolerancję religijną, w odróżnieniu od innych zdobywców, nie narzucał religii i nie niszczył miejsc kultu. Tą drogą pozyskiwał poparcie kapłanów i możnych. Na terenie Syrii, Palestyny, Mezopotamii i Azji Mniejszej istniało pod opieką perską wiele autonomicznych gmin zarządzanych przez kapłanów.
Główne zadanie administracji liczącego ok. 40 mln. ludności państwa, stanowiła unifikacja państwa, stworzenie urzędów centralnych i prowincjonalnych. Państwo perskie składało się z terenów o różnym rozwoju gospodarczym. Były to słabo rozwinięte tereny Iranu, Armenii, wschodniej Azji Mniejszej oraz doskonale rozwinięte gospodarczo Babilonia, Egipt, Syria, Fenicja czy Lidia. W państwie Dariusza Wielkiego utworzono więc ponad 20 satrapii- jednostek administracyjnych, utworzonych nie tylko pod kątem czynnika geograficznego, lecz także rozwoju gospodarczego i tradycji.

System podatkowy

W celu utrzymania dworu, armii, możliwości budowy nowych świątyń oraz dostatniego bytowania warstw możnowładców, wprowadził Dariusz system podatkowy, który dostarczał do królewskiego skarbca ok. 400 tys. kg szlachetnych kruszców rocznie. Niektóre satrapie dostarczały niewolników i niewolnice oraz eunuchów, inne artykuły żywnościowe, zboże lub bydło, wszystkie zaś – w zależności od możliwości- złoto i srebro. Za czasów Dariusza nastąpiło też wprowadzenie w Persji złotych monet- tzw. dareików.
Ośrodkiem pośredniczącym między władcą a satrapami była centralna kancelaria. Pracowali w niej pisarze, sekretarze, tłumacze i archiwiści. Dwujęzyczni sekretarze, rekrutowani byli nie tylko spośród Greków, lecz także przedstawicieli innych ludów monarchii. Kancelaria sprawowała także nadzór nad systemem sygnalizacji ogniowej, którą uruchomiono na wzgórzach w wypadku zagrożenia zewnętrznego. Do głównych jej zadań należało także przyjmowanie posłów obcych państw, zanim dopuszczeni zostali do władcy oraz organizowanie poselstw do innych krajów.

Podbić Helladę

Potężne państwo perskie nie oparło się jednakże dążeniom mieszkańców Azji Mniejszej do uzyskania niezależności. Po stłumieniu powstania jońskiego (499r. p.n.e.), podczas którego Grecy ponieśli klęskę, zaś Milet został doszczętnie zniszczony, król perski zrozumiał, że aby zmusić do uległości Greków należy podbić całą Helladę.
Motywy wyprawy Dariusza przeciw Grekom opisuje legenda:

„Oto na dworze króla Polikratesa przebywał (w więzieniu) bardzo zdolny lekarz, Demokedes… Stało się, że Dariusz zwichnął sobie nogę, a wezwani lekarze egipscy, nie tylko nie pomogli, ale wręcz przeciwnie- zaszkodzili królowi. Dowiedziawszy się o uwięzionym lekarzu greckim, wezwał go do siebie, a Demokedes wyleczył nie tylko króla bardzo prędko ale i królową, która na wrzód piersi cierpiała. Obsypywany łaskami Demokedes przebywał na perskim dworze, ale mu tęskno było za ojczyzną, za Grekami. Namówił więc królową, aby sobie do usługi Greków i Greczynki sprowadziła. Królowej bardzo się to spodobało, więc zaczęła namawiać męża, aby na Greków urządził wyprawę, w celu pozyskania jeńców i niewolników. Dariusz wysłał 15 Persów, pod przewodnictwem Demokedesa, aby zbadali tamtejsze stosunki…Damokedes uciekł, a wysłańcy Dariusza, wróciwszy, złożyli mu zachęcające do wyprawy wojennej sprawozdania”.

 

Zapewne jest to tylko legenda, faktem jest, iż głównym celem króla było podporządkowanie Persji greckich polis. Z takimi zamiarami wysłał do Grecji swoją armię. Odniósł zwycięstwo nad Eretrią, która w czasie powstania jońskiego, wraz ze znienawidzonymi przez Dariusza Atenami, udzieliła pomocy powstańcom. Polis ukarano w ten sposób, że splądrowano i spalono wszystkie świątynie, ludność zaś wywieziono.
Do kolejnego starcia doszło pod Maratonem, gdzie ponad 25- tysięczna armia perska dowodzona przez Datisa i Artafernesa poniosła klęskę w walce z oddziałami dowodzonymi przez Miltiadesa. (Na pamiątkę faktu, iż po bitwie Filippides przebiegł ponad 40 km do Aten, by donieść królowi o zwycięstwie – istnieje bieg maratoński).

Bitwa pod Maratonem stała zachwiała potęgą Persji, stając się początkiem jej upadku.

„Przekonały się ludy, podległe berłu perskiemu, co może zdziałać moralna siła narodu i zaczęły szukać jej w samym sobie… I oto Egipcjanie podnieśli rokosz w 486 r. p. Chr. U schyłku życia widział Dariusz zachwianą potęgę swoją, on, zwycięzca niepokonany tylu narodów, ustąpić musiał przed garścią walecznych Greków, którzy na polach Maratonu złożyli kamień węgielny do budowy dziejów europejskich”.

Tuż po wybuchu powstania w Egipcie, 12 września 486 r. p.n.e. Dariusz zmarł. Przed śmiercią zmienił testament, ustanawiając swoim następcą syna drugiej żony Atossy- Kserksesa.

Opracowała:

Katarzyna Panek

Źródła:

Ilustrowana historia starożytna, opracował prof. Cz. Pieniążek, Wiedeń 1896;

J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 1998,

Słownik -Postacie historyczne, Warszawa 1995, D.Ostapowicz i 2 in,

Z archiwum Klio, GWO 2006.