Wilhelm Zdobywca
admin,
Normanowie- potomkowie Wikingów
Z opisów Normanów, tuż po zajęciu przez nich terenów w dolnym biegu Sekwany:
” Normanowie różnią się od swoich sąsiadów obyczajami: na przykład zagrody otaczają w prostokąt nasypem, na którym sadzą drzewa. Ich wodzowie hołdują tradycyjnej poligamii; którą duchowieństwo, odróżniając małżonkę ślubną od nałożnic, określa jako: more danico, na sposób duński…Lud pojętny i mściwy, który nadzieja łupu czyni niestałym; chciwy zysku i panowania, jest równocześnie skory do naśladownictwa i rozrzutności. Wodzowie normańscy popisują się hojnością w tych wypadkach, kiedy wiedzą, że owa cnota powiększy ich sławę. Lud ten zręczny w pochlebstwie, tak ceni sobie wymowę, że nawet dzieci argumentują tam niby doświadczeni retorzy. Uparty do ostateczności, poddaje się jednak wyrokowi sądu. Wytrwały w potrzebie na zimno, głód i wszelkie trudy, namiętnie lubi polowanie, jazdę konną, broń i klejnoty”. (Zumthor Paul, Wilhelm Zdobywca)
Czy cechy te dziedziczył Wilhelm Zdobywca, którego wpływ na kształtowanie się imperium angielskiego jest oczywisty?
Opis życia i dokonań tego władcy dostarcza wielu dowodów na to, iż była to postać niezwykła.
Wilhem był nieślubnym synem normandzkiego księcia Roberta (zwanego Szczodrym lub Diabłem). Książę Robert do końca swego życia towarzyszył Arletcie- matce Wilhelma (był to być może związek more danico- Wilhelm był bowiem synem z nieprawego łoża).
Legendy i kreowanie następcy
Istnieje legenda, która mówi, że tuż po narodzinach (pod koniec 1027 lub na początku 1028r.), gdy położna ułożyła Wilhelma na słomie, którą wyłożona była podłoga izby, maluch wyciągnął ręce i zagarnął całe jej naręcze. Według wróżby świadczyło to o tym, iż narodził się zdobywca. Inna opowieść głosi, iż pewnego dnia pokazano małego Wilhelma seniorowi rodu Talvas z Belleme. Dumny senior na widok syna księcia ” schylił głowę i z przekleństwem na ustach odwrócił się i rzekł: Widzę ruinę Belleme”. Historie te można traktować z przymrużeniem oka, faktem jest jednakże, iż książę Normandii, mimo problemów, z jakimi się zmagał (wo jny z nieprzychylnymi mu baronami), dbał o swego syna, chociaż ten wychowywał się w Falaise- z matką i jej rodzicami. Uczono go dobrych obyczajów, czyli dyscypliny, szacunku dla samego siebie oraz posłuszeństwa dla Kościoła, czytania i pisania. Kronikarze potwierdzają lotność i zachłanność jego inteligencji oraz chęć rozumienia otaczających go zjawisk i procesów. Pierwsze oficjalne pojawienie się Wilhelma u boku ojca ma miejsce podczas poświęcenia opactwa w Preaux. Robert pozwala siedmioletniemu wówczas Wilhelmowi złożyć na ołtarzu dokument okolicznościowy. Jest to publiczne okazanie związków między księciem a jego przyszłym następcą.
Wkrótce książę Robert wyrusza na pielgrzymkę. Przed wyruszeniem wskazuje baronom normandzkim ośmioletniego Wilhelma, jako swojego następcę, mówiąc: „Nie zostawię was bez pana. Oto mój syn. Jest mały, ale jeżeli Bóg pozwoli, wyrośnie; jego dziecinne cnoty dowodzą, że potrafi kiedyś wami rządzić.”
Walka o władzę. „Pokój boży”.
Robert nie wrócił z pielgrzymki, umiera w Ziemi Świętej w wieku 25 lat. Po jego śmierci w większości kraju wybuchają zamieszki. Są to prywatne wojny między baronami. Zapanowała anarchia, nikt nie traktuje poważnie sukcesji Wilhelma. Chłopiec wychowuje się w ciągłym zagrożeniu- ginie jego trzech opiekunów a nauczyciel zostaje zamordowany.
Kolejnego opiekuna, Raula z Gace, Wilhelm wygania z zamku, gdy osiąga pełnoletniość. Ma wtedy już 15 lat i osobiście bierze udział w życiu politycznym. Wkrótce stacza szereg wojen z baronami, którzy pod wodzą Gwidona z Brionne występują przeciwko Wilhelmowi (celem Gwidona było przejęcie książęcej władzy). W wieku 18 lat Wilhelm, powołując się na więzy wasalne, zwraca się z prośbą o pomoc w walce z buntownikami do króla Francji, który niedawno uznał go za księcia i przyjął jego hołd. Król decyduje się wspomóc wasala, tym bardziej, że wokół Wilhelma gromadzą się inni rycerze, gotowi wspomóc prawowitego księcia przeciw buntownikom. Buntownicy oraz wojska królewskie i oddziały wierne Wilhelmowi spotykają się w Val-es- Dunes, gdzie rozgrywa się pierwsza bitwa, w której bierze udział Wilhelm. W czasie tej bitwy jeden z wodzów zbuntowanych oddziałów – Raul Tesson, rozpoznając swego księcia (Wilhelma) wraz ze swoim oddziałem przechodzi na jego stronę. Zwycięstwo odniesione przez Wilhelma osłabia opór panów feudalnych. Książę nakazuje zburzenie nieprawnie posiadanych zamków, ” mnożą się zapewnienia o wierności, najbardziej skompromitowani baronowie składają przysięgę hołdowniczą, a niektórzy nawet przysyłają księciu zakładników” . Ważnym krokiem w zapewnieniu pokoju i wierności poddanych jest zwołanie przez Wilhelma następnego dnia po bitwie zgromadzenia wasali zarówno świeckich, jak i duchownych. W imieniu księcia ogłoszono wówczas „pokój boży” na całym obszarze księstwa, obecni tam baronowie przysięgli na kościelne relikwie jego przestrzeganie. Zgromadzenie ustaliło również kary, począwszy od 30 lat wygnania do siedmioletniej pokuty publicznej za wszelkie zamachy na osoby lub dobra. Prawo wojny zachował dla siebie jedynie książę (mimo to Kościół i tak stanął po stronie Wilhelma, gdyż trybunałom kościelnym przekazano prawo sądów nad winnymi). Pokój przynosił korzyści także chłopom i mieszczanom, co również poprzez bardziej regularne podatki było korzystne dla księcia. Książę, mimo takiej przewagi nie podjął wyprawy przeciwko dawnym swoim przeciwnikom, i – jak pisze Zumthor Paul- przed rokiem 1055 wszyscy dawni buntownicy znaleźli się znów po stronie księcia. Początkowo nie podejmuje również wyprawy przeciwko głównemu przywódcy buntu Gwidonowi z Brionne, ów zaś osadza się z wojskami w swojej twierdzy, którą książę zdobywa przez około trzy lata. Ostatecznie twierdza upada, jej załoga zostaje zmuszona do tego głodem. Wilhelm zezwala, by Gwidon zamieszkał w twierdzy, lecz ten, upokorzony odrzuca tę propozycję, udaje się do rodzinnej Burgundii, gdzie podczas prób wzniecenia zamieszek ginie w nieznanych okolicznościach.
Jak zdobyć przyjaźń Wilhelma? Kilka słów o Matyldzie.
Pod koniec oblężenia, lub tuż po nim ” Wilhelm ubiega się o małżeństwo z córką panującej rodziny, miesza się w intrygi dworu anglosaskiego i zrywa z Andegawenią”. Według jednej z opowieści, przeciwko planom małżeńskim Wilhelma Zdobywcy występował przeor opactwa Bec- Lanfranc. Słysząc o tym książę rozkazał podpalić jeden z folwarków należących do opactwa, zaś Lanfranca wypędzić. Ponieważ jednak Bec było opactwem ubogim, przeor dosiadł jedyną kulawą szkapę, jaka się tam znajdowała i wyruszył w drogę. Oburzonemu na opieszałość przeora księciu wykrzyczał: ” Jeżeli dasz mi w podarunku lepszego wierzchowca, pojadę szybciej”. Słowa te przełamały między mnichem a księciem lody i od tej pory uczony Lanfranc stał się doradcą i powiernikiem księcia.
Wilhelm ożenił się z Matyldą- córką Baldwina V- hrabiego Flandrii i Adelajdy, córki króla Francji Roberta II. Jak pisze autor „Wilhelma Zdobywcy”: ” Zdaje się, że pierwszy krok uczynił Wilhelm. Pewna kronika z XIII wieku opowiada, że gdy poprosił o rękę Matyldy, ona ze wzgardą oświadczyła, że nie wyjdzie za bękarta. Powtórzono te słowa Wilhelmowi. Dotknięty do żywego, wskoczył na konia, popędził galopem aż do Lille, wtargnął do wielkiej sali w książęcym pałacu, podbiegł do dziewczyny, rzucił ją na ziemię i ostrogami poszarpał jej suknię. Dumna Flamandka, tak ujarzmiona, uznała w nim swojego pana i oddała mu rękę.” Małżeństwo, mimo, iż opisywane jako pełne gwałtowności i namiętności, trwało 32 lata. Wilhelm miał z Matyldą dziesięcioro dzieci, w tym czterech synów, zaś Matylda często wykonywała zadania polityczne, sprawując w imieniu męża rządy na kontynencie, podczas jego nieobecności.
Wilhelm Zdobywca
Tkanina z Bayeux. Harold przysięga, że po śmierci króla Edwarda uzna Wilhelma za nowego króla
Z biegiem lat Wilhelm uzyskuje władzę nad większością terenów. W 1063 r. podbija prowincję Maine, a w 1064 r. sąsiadująca z Normandią Bretania również uznaje jego zwierzchnictwo. Istnieje kilka wersji, które mówią, w jaki sposób doszło do obietnicy przekazania korony Anglii Wilhelmowi przez Edwarda Wyznawcę. Powołując się na tę obietnicę, po śmierci króla, Wilhelm wyrusza na podbój Anglii. Zda się, iż obietnica króla Edwarda nie jest obowiązująca. Tuż po jego śmierci władzę w Anglii przejmuje nowy król- Harold, jednakże spodziewa się on zbrojnej interwencji Normanów. Tuż przed przybyciem Wilhelma, Harold toczy ciężką walkę z pretendentami do tronu- królem Norwegii Haraldem Haardraadą, sprzymierzonym z bratem króla- Tostigiem. Bitwę tę wygrywa, okupując zwycięstwo ogromnymi stratami w szeregach armii i brakiem czasu na jej uzupełnienie i odpoczynek (Harold pokonał Norwegów 25 IX 1066, zaś bitwa pod Hastings miała miejsce 13 X). Przemarsz wojsk pod Hastings, gdzie znajdowały się wojska Wilhelma, zajmuje kilkanaście dni, żołnierze są zmęczeni, mimo to jednak tworzą okopy i przygotowują się do walki.
Tkanina z Bayeux. Flota Wilhelma I jego sojuszników.
Wyruszając na wojnę o angielski tron, Wilhelm gromadzi flotę o liczbie około tysiąca statków. Sam płynie na statku „Mora” który wyposażyła jego żona. Kilka zdarzeń, które mają miejsce przed bitwą, źle wróży wyprawie, jednakże książę Normandii zachowuje „zimną krew” i żartuje z wróżb i sygnałów. Gdy najpierw statek księcia oddala się od pozostałych w czasie nocy, książę ze spokojem każe podać sobie śniadanie, czekając cierpliwie na resztę floty. Następnie śmieje się z wróżbity, który przepowiada mu klęskę. Gdy po wylądowaniu na wybrzeżu, książę przewraca się na piasku, żartuje, że jest to znak, iż ziemia angielska sama wpada mu w ręce.
Na boską wspaniałość! Otom chwycił tę ziemię w swoje ręce! Już mi się nie wymknie!
Normanowie zajmują Hastings, gdzie oczekują na nadejście sił Harolda. Bitwa, która miała miejsce 14 X 1066 roku to opis walk, które toczyły się ze zmiennym dla stron szczęściem. Wilhelm walczy wśród swoich żołnierzy i (jak pisze Zumthor Paul), trzykrotnie zabito pod nim konia. Mężnie walczyli zarówno Anglicy, jak i Normanowie.
Tkanina z Bayeux. Bitwa pod Hastings (fragment)
Mimo ogromnych strat, żadna ze stron nie próbuje układów. Zwyciężają wojska Wilhelma Zdobywcy, ginie król Harold. W miejscu zwycięstwa, okupionego śmiercią wielu znamienitych Normanów, Wilhelm postanawia zbudować opactwo. Battle- Abbey jest po Westminsterze drugim romańskim kościołem typu normandzkiego wzniesionym na ziemi angielskiej.
Mimo, iż od tej pory zdobyte ziemie należą do Wilhelma, żaden z możnych tego kraju nie przybył do władcy w celu złożenia przysięgi wasalnej. Otrzymawszy posiłki z Normandii wyrusza więc Wilhelm w głąb kraju. Za wymordowanie wielu jego żołnierzy skazuje miasto Romney na spalenie, następnie kieruje się w stronę Dover. Tam, obrońcy poddają zamek, bojąc się, że podzielą los Romney. Niestety zbuntowani żołnierze Wilhelma podkładają ogień pod zabudowania miasta. Przyszły król Anglii, czując odpowiedzialność za kraj, który przejmuje, płaci odszkodowanie pogorzelcom. Po pokonaniu kolejnych ognisk oporu, Wilhelm dociera do Londynu. Koronuje się 25 grudnia w opactwie westminsterskim.
W ciągu następnych pięciu lat tłumił bunty wybuchające na terenie Anglii. Brutalnie je tłumiono, wojska Wilhelma- paliły i niszczyły wszystko, co stanęło im na drodze. Buntownikom skonfiskowano ziemię; Wilhelm potraktował ją jako swoją własność – dużą część przekazując stronnikom normańskim, którzy przez to stali się jego wasalami. W wyniku represji cała prawie arystokracja anglosaska została pozbawiona majątków a ich miejsce zajęli Normanowie.
Rządy
Wilhelm utrzymywał, że jest prawowitym królem Anglii, zachował też większość dawnych praw i zwyczajów, wzbogacając je elementami normandzkimi. Jego władza, określana jest jako autokratyczna. Okres rządów Wilhelma Zdobywcy charakteryzuje się karnością i dyscypliną. Jako symbol dominacji jego woli nad całością państwa (uważa się, że wprowadzał zasadę- wasal mego wasala jest moim wasalem-). Wilhelm zniósł mediatyzację, stanowiąc, że wasale niższych stopni przed złożeniem hołdu seniorowi, zaprzysięgali wierność królowi. W tym czasie powstał pierwszy zespół budynków twierdzy Tower (tzw. Wieża Biała). Dochody przynoszą nie tylko podatki wprowadzone przez anglosasów i stosowane na terenie kraju, lecz dodatkowo podatki od Żydów, miast i kościołów. Całością zarządza dwór, któremu podlega wymiar sprawiedliwości, ustawodawstwo oraz władza wykonawcza. Istnieje też, zwane czasem radą, zgromadzenie ogólne wasali królewskich, w którego skład wchodzą arcybiskupi, biskupi, opaci, earlowie i rycerze. W zgromadzeniach, czasem przeważają duchowni, innym zaś razem – świeccy. Kraj dzieli się na hrabstwa i earldoms. Jest ich w całym królestwie trzydzieści, lecz wkrótce zanikają. Urzędy szeryfów przekazane są baronom normandzkim, którzy wykonują instrukcje wprost z dworu, często są to dzierżawcy wielkich dóbr. Wilhelm, poparty przez Rzym, wprowadził zmiany w stosunkach panujących w miejscowym Kościele. „Przywrócił przede wszystkim zachwianą karność, a przez nadanie stanowisk kościelnych prałatom przybyłym z kontynentu uczynił z nich powolne narzędzie swojej władzy”. Zmiany własnościowe oraz konieczność zorientowania się w możliwościach płatniczych zajętych terenów, skłoniły Wilhelma do sporządzenia spisu katastralnego na terenie całej Anglii, znanego pod popularną nazwą „Domesday book” (1085r.). Spis sporządzony został przez siedem albo osiem zespołów królewskich komisarzy. Stanowił on zapis stosunków własnościowych. Komisarze zaprzysięgali w całym kraju ławy przysięgłych złożonych z mieszkańców danej wsi, zadając im pytania na temat osoby właściciela, wartości produkcji i dochodów każdego majątku ziemskiego. W źródłach odnaleźć można skargę kronikarza, który pisał: ” Badania przeprowadzono z taką drobiazgowością, że (wstyd o tym pisać, chociaż król nie uważał tego za wstydliwe) nie było ani jednego yarda ziemi, ani jednego wołu, ani krowy, ani świni, która by nie została zapisana w sprawozdaniu”.
Bilans
Współcześni Wilhelmowi podziwiali go za to, iż był wojownikiem, właścicielem ogromnych skarbów, karnej armii, drżeli przed jego gniewem i szukali z nim przymierza. Aktualnie uważa się, iż wpływ Wilhelma na kształtowanie się angielskiego imperium jest ogromny. Przed 1066 rokiem, Anglia narażona była na najazdy innych krajów, po przejęciu rządów przez Normanów, sytuacja się odwróciła. Centralistyczne rządy Wilhelma kontynuowali jego następcy. Połączenie kultur anglosaskiej i francuskiej- spowodowało powstanie cywilizacji łączącej w sobie cechy kontynentalne i mieszankę kultur tworzących wyspę. Drugiej takiej- ciekawej, lecz w ramach wewnętrznej dyscypliny zamkniętej we własnym kręgu, nie można odnaleźć w innych państwach.
Wilhelm zmarł w 1087 roku w Rouen, po trwającej 6 tygodni walce z chorobą spowodowaną upadkiem z konia. Panował 52 lat w Normandii i 21 w Anglii.
- Tkanina z Bayeux, zwana też Kobiercem królowej Matyldy (ok. 1077). Jest to unikalny haft romańśki wykonany barwnymi nićmi wełnianymi (8 kolorów) na długim pasie płóciennym (dł. 70,34 m, szer 0,5 m). Haft obejmuje 58 scen figuralnych, przedstawiających podbój Anglii przez Normanów(…) (Historia świata, atlas ilustrowany)